Un cruceiro é un monumento relixioso constituído por unha cruz de pedra, cunha ou varias imaxes, elevada sobre unha columna asentada sobre unha plataforma e situado, normalmente, en lugares públicos.

O cruceiro é un dos monumentos máis fortemente enraizado na terra e na cultura galegas. Está intimamente vencellado á paisaxe rural galega. O cruceiro tamén é característico doutras rexións do mundo con fortes raíces católicas, como por exemplo Irlanda onde se chama high cross, tamén en Francia, Alemaña e Gran Bretaña hai cruceiros.

As principais funcións dos cruceiros son: a santificadora de camiños, a protectora de sinistros, a conductora de peregrinos, o descanso para camiñantes, a anunciadora da proximidade a santuarios, a comemorativa de acontecementos históricos, etc.

As partes dun cruceiro son ser: a cruz (co anverso adicado ao Cristo crucificado e co reverso á Virxe), o capitel, o fuste, o pedestal e a plataforma (a parte inferior do cruceiro, composto de varios escalóns).

No Concello de Dumbría abundan os cruceiros e as cruces. A continuación expóñense por parroquias os que se conservan na actualidade:

• Parroquia de Berdeogas: Cruceiro da Grixa, Cruceiro da Pedriña e Cruceiro de Cándido.
• Parroquia de Buxantes: Cruceiro do Marco do Couto, Cruceiro da Fonte Santa, Cruceiro de Figueiroa, Cruceiro do Campo de Buxantes, Cruceiro da Porta da Igrexa e Cruceiro do Cemiterio.
• Parroquia de Dumbría: Cruceiro da Grixa, Cruceiro das Herbas, Cruz de Cheo e Cruz de Laureano.
• Parroquia do Ézaro: Cruceiro de Santa Uxía, Cruceiro da Igrexa do Ézaro e Cruz de Pao.
• Parroquia de Olveira: Cruceiro da Grixa, Cruceiro de Vilar, Cruz do Logoso e Cruz Vao de Ripas.
• Parroquia de Olveiroa: Cruz do lugar de Olveiroa e Cruz da Pontella.
• Parroquia de Salgueiros: Cruceiro do lugar de Salgueiros e as catro cruces arredor da igrexa.

Fonte: “El ayuntamiento de Dumbría. Historias, tradiciones y costumbres” de Modesto García Quintáns.

#DumbríaéPatrimonio #DumbríaéTurismo

Primeiro cabe falar do termo etnografía consistente no método de estudo ou investigación social empregado pola antropoloxía, na que se observan prácticas culturais de grupos sociais, que dan conta das súas tradicións e culturas.

As distintas construccións do mundo popular no Concello de Dumbría sitúanse, por regra xeral, arredor das rúas, conformando así núcleos de poboación longos, seguindo os sinuosos camiños que discorren por estas terras.

Pois sobre isto versa este apartado, o estudo de elementos como cruceiros, muíños, fontes, pombais, hórreos,… no termo municipal de Dumbría.

#DumbríaéPatrimonio #DumbríaéTurismo

Do século VI a.c. ao V d.c. aparece unha cultura coñecida como “castrexa“, froito da fusión das civilizacións autóctonas con outras procedentes do continente europeo. Comeza o cultivo de plantas, principalmente dos cereais, e a domesticación de animais salvaxes.

Os asentamentos urbanos formábanos grupos de familias xerarquizados situados en lugares protexidos e fortificados como os cumios das montañas ou as beiras dos ríos. É así como xorden os castros.

A poboación castrexa de Dumbría semella ser froito da emigración de tribus procedentes das montañas do Cáucaso que, arredor dos séculos VI-V a.c., penetraron na Península Ibérica e remataron o seu periplo no “finisterre“.

O historiador Benito Vicetto, na súa Historia de Galicia do ano 1865, pon en Dumbría o lexendario combate que mantiveron os xefes militares da zona: os Céltigos e os Noerios. Sobre esta loita, Eduardo Pondal fixo un poema.

No termo municipal do Concello de Dumbría abundan os castros, aínda que non se aprecian como os típicos castros restaurados, rehabilitados e visitables.

Destaca principalmente o Castro de Berdeogas, situado a uns 200m da igrexa parroquial. Outros castros reseñables son: o Castro do Logoso (a 400m do Logoso), o Castro do Fragoso (a 1,2km da factoría de Ferroatlática en Dumbría), o Castro de Regoelle (a 200m de Regoelle), o Castro de Olveiroa (a 600m da igrexa parroquial de Olveiroa, os veciños coñéceno como O Castelo), o Castro das Teixoeiras (a 1,4km das Teixoeiras), o Castro de Dumbría (a 50m de Dumbría) e o Castro de Buxantes (en Buxantes).

Existen numerosos topónimos dentro do Concello de Dumbría que fan referencia a poboados castrexos, aínda que non se contemplan vestixios reais no terreo pola falla de estudos arqueolóxicos; como por exemplo: O Castelo, A Croa, a Eira dos Mouros, O Castrillón, O Casteliño, a Casa dos Mouros, O Castro,…

#DumbríaéPatrimonio #DumbríaéTurismo

O petróglifo de Pedra Ancha presenta motivos de armas (alabardas, puñais…) e moi posiblemente imaxes de carros de labranza ou para a guerra, ainda que algúns arqueólogos ollan escudos ou máscaras, sendo esta unha das estacións representativas das rochas-panoplia da nosa comunidade autónoma. O conxunto de Pedra Ancha está na beira do Camiño Real que dende Santiago dirixíase a Fisterra a uns 350 metros da fábrica de Ferroatlántica en Dumbría. Existen outras representacións de armas na provincia, como as localizadas nos últimos anos en Carnota, Porto do Son ou Teo, pero coa excepción do conxunto de O Castriño de Conxo (Santiago) as chamadas rochas-panoplia, aquelas que parecen facer unha exhibición dun catálogo de armas diversas, apenas aparecen fóra da provincia de Pontevedra.

Son gravados sobre unha rocha de grandes dimensións con representacións de 2 puñais ou espadas curtas, 3 alabardas e 3 “escutiformes” así como varias cruces de épocas posteriores. O seu principal interese radica na súa localización; posto que é a máis occidental de Galicia ata o momento coñecido. Estes gravados rupestres foron estudados polos arqueólogos Fernando Javier Costas Goberna e os seus colaboradores Pablo Novoa Álvarez e José María Albo Morán, publicando os seus resultados en setembro de 1992.

Como todos os gravados rupestres, para poder apreciar ben os petróglifos a luz solar inflúe moito. Dependendo da hora do día, aprécianse en maior ou menor medida.

#DumbríaéPatrimonio #DumbríaéTurismo #DumbríaéCultura #DumbríaéCamiño

Un dos monumentos máis espectaculares da época megalítica compóñeno os dolmens, que son un tipo de monumento funerario. Soen estar formados por grandes lousas de pedra verticais que sosteñen unha horizontal a modo de teito e que recibe o nome de lousa cuberta. A maioría destes monumentos son tumbas colectivas onde se enterraban aos difuntos dos poboados veciños xunto a un discreto enxoval.

No Concello de Dumbría existían tres dolmens importantes, pero dous deles foron destruídos. O que se conserva é coñecido como “Dolmen de Pedra da Arca” ou “Dolmen de Regoelle“, declarado Ben de Interese Cultural (BIC). Ten forma poligonal cun corredor de entrada orientado ao SE. A cuberta ten unhas dimensións de 4,7 x 3,1m.

Segundo un estudo realizado por un equipo alemán, a cuberta foi traída, non se sabe cómo, do lugar de Brandoñas, situado a uns 5,5 km do lugar.

Dos dolmens destruídos, o coñecido como “Dolmen do Lousado” estaba situado na parroquia de Buxantes. Aparece reseñado no libro de “Xeografía Xeral do Reino de Galicia” do ano 1920 e foi destruído no ano 1996 pola prantación de eucaliptos. O outro, o coñecido como e “A Boudañeira”, estaba situado ao sur do lugar do mesmo nome, na parroquia de Olveira. Polos vestixios atopados, pénsase que formaba parte dun santuario relixioso, semellante ao de Stonehenge, en Inglaterra.

Fonte de información: “El ayuntamiento de Dumbría. Historia, tradiciones y costumbres” de Modesto García Quintáns.

#DumbríaéTurismo #DumbríaéHistoria #DumbríaéCultura #DumbríaéMegalitismo

Unha boa parte da historia do Concello de Dumbría pódese reconstruir a través dos seus restos arqueolóxicos achados nas terras das sete parroquias que o compoñen.

Se nos remontamos aos primeiros habitantes, estes eran de orixe “celta”, que se asentaron en lugares protexidos, principalmente nas beiras dos ríos ou nos cumios das montañas.

Algúns estudiosos afirman que o topónimo “DUMBRÍA” procede da combinación de palabras “DUM-BRIGA”, de orixe prerromana e que significa “poboado en altura”.

#DumbríaéCultura #DumbríaéHistoria #DumbríaéArqueoloxía

Un cemiterio, camposanto ou panteón é o lugar onde se depositan os restos mortais dunha persoa. Dependendo da cultura do lugar, os falecidos introduciranse en ataúdes, féretros ou sarcófagos, ou simplemente se envolverán en teas; para seren logo enterrados baixo terra ou depositados en nichos, mausoleos, criptas ou outro tipo de sepulturas. Tamén se usan para enterrar as cinzas de persoas incineradas.

A palabra cemiterio ven do termo grego koimetérion, que significa dormitorioporque, segundo a crenza cristiá, no cemiterio dormían os corpos ata o día da resurrección. Aos cemiterios católicos tamén se lles chama camposantos.

No Concello de Dumbría hai un cemiterio veciñal, feito polos veciños do lugar do Ézaro, que é coñecido como o novo cemiterio e está ao carón do cemiterio vello do Ézaro. No tocante aos cemiterios municipais, no municipio hai dous: o de Olveira e o de Dumbría.

O cemiterio de cores de Dumbría xa é un referente a nivel turístico para os apaixoados dos camposantos e do turismo necrófilo, así como da arquitectura moderna. É obra da arquitecta Rosana Pichel e está inspirado na obra neoplasticista de Piet Mondrian.

Conxuntamente cos cemiterios municipais, cabe falar do tanatorio tamén de titularidade municipal. Trátase dun tanatorio moderno e diferente ao que estamos acostumados. Localízase ao carón do Cemiterio de Cores de Dumbría.

#DumbríaéPatrimonio #DumbríaéTurismo

O patrimonio industrial é, segundo o International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage, o conxunto de restos da cultura industrial que posúen un valor histórico, tecnolóxico, social, arquitectónico ou científico; tales como: edificios, maquinaria, talleres, fábricas, almacéns…

En concreto, no Concello de Dumbría, cabe destacar a presenza das centrais hidroeléctricas situadas a carón da Fervenza do río Ézaro, que serpentea o concello ata acadar a desembocadura no atlántico, nese punto de especial fermosura: a Fervenza do Ézaro.

ENCOROS

No Concello de Dumbría só existen encoros no río Xallas-Ézaro. Este río, conta na actualidade con catro encoros cuxa principal función é a de controlar o caudal do río para o funcionamento das centrais hidroeléctricas e como abastecemento de auga para outros concellos da zona.

• Encoro da Fervenza: é un dos máis importantes da provincia da Coruña. Abrangue terreos dos concellos de Dumbría, Mazaricos, Vimianzo e Zas. Foi construido en 1967.
• Encoro da Ponte Olveira: situado a uns 600m ao sur do lugar de Olveiroa, foi construido en 1966.
• Encoro de Castrelo: atópase a uns 600m ao sur do lugar de Brazal (Buxantes). As augas deste embalse son conducidas mediante un canal de 6,8km e 11 túneles ata a central do Pindo. Foi finalizado en 1954 e a súa construción foi moi tráxica para a zona, falecendo moitos obreiros debido á enfermidade da silicose.

• Encoro de Santa Uxía: localízase no lugar de Santa Uxía. Foi rematado en 1989.

   

CENTRAIS HIDROELÉCTRICAS

Ainda que ao longo do cauce do río Xallas-Ézaro existen varias centrais hidroeléctricas, cabe falar de dúas en concreto pola súa arquitectura e antigüidade.

• Central Hidroeléctrica del Pindo: situada a carón da Fervenza do Ézaro, foi construida en 1903. No seu día, parte do edificio albergou un Centro de Interpretación da Electricidade que a día de hoxe está pechado.
• Central Hidroeléctrica de Castrelo: situada a carón da Fervenza do Ézaro, foi construida durante a primeira metade do século XX.

FACTORÍA FERROATLÁNTICA

A Factoría Ferroaltántica está situada no lugar coñecido como “Barro Branco”. Adícase á fabricación de ferrosilicio e ferromanganeso. Comezou o seu funcionamento no ano 1978. Autoabastécese da enerxía eléctrica producida polas centrais hidroeléctricas situadas no cauce do Río Xallas-Ézaro.

FÁBRICA “PIENSOS DUMBRÍA”

A fábrica “Piensos Dumbría” está situada a uns 500m ao sur de Olveira e pode considerarse unha das máis importantes da comarca na fabricación de pensos. Foi creada polos irmáns Pérez no ano 1987.

INDUSTRIA EÓLICA

O territorio de Dumbría conta con varios parques eólicos a pleno rendemento.

ESTACIÓN DE RADAR

Situado a uns 2.000m ao sur do lugar de Sarteguas (Berdeogas) está a antena-radar de seguimento marítimo de Fisterra. Ten unha altitude de 530m sobre o nivel do mar e pode considerarse “o balcón da Costa da Morte”. A súa vista abrangue os montes de Malpica, Corme, Laxe, Camelle, o Faro Vilán de Camariñas, os montes de Touriñán, o Cabo Fisterra, os montes de Buxantes, o monte Pindo, a serra do Barbanza, o encoro da Fervenza, o val de Terra de Soneira, a comarca do Xallas e os montes da Ruña en Mazaricos.

#DumbríaéPatrimonio #DumbríaéTurismo

Se ben Galicia é coñecida como a terra dos mil ríos, o Concello de Dumbría tamén é un municipio no que as súas arterias son de auga doce.

Atendendo á súa definición, unha ponte é unha construcción que permite salvar un accidente xeográfico, como pode ser un río, un canón, un val, unha estrada, un camiño,… O deseño de cada ponte varía dependendo da súa función e da natureza do terreo sobre o que se constrúe.

O río principal do Concello de Dumbría é o coñecido como Río Ézaro ou Río Xallas. Con a penas 60 km, é o río de Galicia máis aproveitado para a producción de electricidade. De feito, nos seus últimos quilómetros de percorrido, conta con catro encoros: A Fervenza, A Ponte Olveira, Castrelo e Santa Uxía.

En canto ás pontes, son varias as que existen no termo municipal, entre as que caben destacar:

PONTE A PONTE OLVEIRA

A Ponte da Ponte Olveira: datada nos séculos XVII e XVIII. Construída con perfectas pezas de cantería de granito, salvando o curso do río por medio de tres arcos de medio punto con 12 metros de luz e uns 7 metros de altura na parte máis elevada. Posúe catro tallamares triangulares situados a favor e contra corrente. O taboleiro ten un ancho de pouco máis de 5 metros, sendo substituído o orixinal por un de formigón para poder asfaltar a estrada. Foi escenario dunha encarnizada batalla coas tropas napoleónicas e é o punto de entrada dos peregrinos ao concello.

PONTE DO ÉZARO

A Ponte do Ézaro: a construcción da ponte xorde como consecuencia dun fatídico suceso acontecido en xaneiro de 1902 ao falecer 23 persoas afogadas ao envorcar a barca na que cruzaban este tramo do río. Foi moito máis tarde, en setembro de 1951, cando se inaugurou a Ponte do Ézaro. É unha obra de cantería en ámbolos dous estribos, sustentados sobre cimentos que superan os 25m de profundidade. É aquí onde o río Ézaro ou Xallas deixa de ser río para convertense en mar, no Océano Atlántico.

PONTE VAO DE RIPAS

A Ponte Vao de Ripas: situado sobre o Rego Hospital é paso obrigado para os peregrinos de Santiago a Fisterra-Muxía; concretamente está situado entre Olveiroa e O Logoso. ( Coordenadas: 42.968918, -9.063190 )

PONTE PEÓN

A Ponte Peón, ao contrario do que poida indicar o seu nome, non é unha ponte senón un acueduto. De feito, é un dos recunchos arquitectónicos máis importantes do Concello de Dumbría. Está agochado nunha carballeira próxima ao lugar de San Crimenzo.

Trátase dun acueduto feito de cantería que salva un desnivel aproximado duns 20 metros sobre o río. Forma parte da canle de case 7 km de longo que sae da presa do Brazal e abatece de auga á central hidroeléctrica de Castrelo, situada no Ézaro.

Esta obra foi realizada a finais da década dos 40 do século pasado (1947-1950) e consta de dous piares centrais unidos aos estribos por tres arcos de medio punto.

#DumbríaéPatrimonio #DumbríaéTurismo

No Concello de Dumbría temos varias mostras de arte espalladas polo territorio municipal, entre as que cabe destacar:

GOLFIÑO

Trátase dunha obra escultórica feita en ferro, un golfiño saltando a través dun gran arco. É obra do artista madrileño afincado na Coruña Enrique Saavedra Chicheri, froito do encargo da Demarcación de Costas en 1995. Está situada no paseo marítimo do Ézaro (Dumbría).

Enrique Saavedra Chicheri: «Es un entorno muy bonito, por lo que para mí fue bastante fácil inspirarme. La situación es la idónea».

BICICLETAS

Esta obra escultórica está situada no miradoiro do Ézaro e xurdiu para lembrar o paso de La Vuelta España 2012, na que este enclave foi final de etapa; feito que se repetíu en 2016 e que formou parte doutra en 2013.

PRAZA DO CONCELLO

O Concello de Dumbría foi dos primeiros da Costa da Morte en contar cunha praza adicada a súa propia historia, na que teñen cabida a través de paneis os feitos e os acontecementos máis relevantes dos municipio. Está situada en Dumbría, en fronte ao edificio municipal.

Nela, ocupa un lugar destacado Máximo Ingilde Maceiras, un veciño de Olveiroa, que deixou a súa vida fronte a unha brigada alemana no Pirineo francés.

Con esta praza trátase de darlle homenaxe a quen estivo olvidado e loitou pola liberdade, porque quen descoñece a historia corre o perigo de repetila.

ANTIGA OFICINA DE TURISMO

Este edificio que semella unha antiga cámara de fotos está situada a carón do CIR Monte Pindo e Fervenza do Ézaro, no Ézaro (Dumbría). Antigamente acollía a oficina de turismo, pero debido ao gran incremento turístico dos últimos anos a nova oficina de turismo está no entorno da Fervenza do Ézaro. Na actualidade é unha obra escultórica a carón do areal do Ézaro.

CADROS NO TANATORIO

Dende o ano 2013, no tanatorio municipal situado en Estimán (Dumbría) expóñense tres cadros do pintor madrileño con residencia en Buxán (Dumbría) Ángel Orcajo.

CADROMURAIS EN OLVEIROA

No lugar de Olveiroa (Dumbría), lugar de paso do Camiño de Santiago a Fisterra-Muxía, poden apreciarse dende setembro de 2010 uns cadromurais feitos polo pintor de Cangas, Raúl Velloso. Son espazos e arquitectura do pasado e do presente que a xente da aldea valora porque a través destas accións patrimonializadoras entenden que están expresando cara o exterior algo sobre o seu pobo e sobre eles mesmos.

#DumbríaéPatrimonio #DumbríaéTurismo #DumbríaéArte