No seu máxico e místico traxecto, o Camiño de Santiago a Fisterra-Muxía atravesa o corazón das terras de Dumbría. O noso concello está vinculado a esta ruta xacobea dende a súa orixe, constituíndo un lugar relevante que contaba cun hospital de peregrinos na aldea de Hospital.
Este percorrido está impregnado de antigas tradicións que reflectían os restos dunha cultura ancestral de ritos animistas e de lendas como a do vakner, o monstruo que deveraba peregrinos e que habitaba en Buxantes, ao pé do petróglifo de Pedra Ancha.
No Santuario da Virxe das Neves ou Fonte Santa (s.XV) hai unha fonte cuxas augas son beneficiosas para a lactancia “animal e humana”.
Estas terras ocultan en cada recuncho vestixios do pasado, dun impresionante patrimonio histórico e arqueolóxico, salpicado de mámoas, castros, dolmens, restos da romanización e das guerras napoleónicas.
O Concello de Dumbría é un municipio extenso que se distribúe en sete parroquias: Santiago de Berdeogas, San Pedro de Buxantes, Santa Baia de Dumbría, Santa Uxía do Ézaro, San Martiño de Olveira, Santiago de Olveiroa e San Mamede de Salgueiros.
A pesares de ser sete as parroquias do concello, conta con dez santuarios relixiosos repartidos polo seu territorio. Conta ademais, cun enorme atractivo extra como son os diversos fitos turísticos situados en cada parroquia, máis concretamente no radio máis próximo ao edificio relixioso en cuestión.
Un cemiterio, camposanto ou panteón é o lugar onde se depositan os restos mortais dunha persoa. Dependendo da cultura do lugar, os falecidos introduciranse en ataúdes, féretros ou sarcófagos, ou simplemente se envolverán en teas; para seren logo enterrados baixo terra ou depositados en nichos, mausoleos, criptas ou outro tipo de sepulturas. Tamén se usan para enterrar as cinzas de persoas incineradas.
A palabra cemiterio ven do termo grego koimetérion, que significa dormitorio porque, segundo a crenza cristiá, no cemiterio dormían os corpos ata o día da resurrección. Aos cemiterios católicos tamén se lles chama camposantos.
No Concello de Dumbría hai oito cemiterios parroquiais: Santiago de Berdeogas, San Mamede de Salgueiros, Santa Baia de Dumbría, San Pedro de Buxantes, San Martiño de Olveira, Santiago de Olveiroa, Santa Uxía do Ézaro e o cemiterio vello do Ézaro. Habitualmente, os cemiterios parroquiais están apegados ás propias igrexas.
#DumbríaéPatrimonio #DumbríaéTurismo
O petróglifo de Pedra Ancha presenta motivos de armas (alabardas, puñais…) e moi posiblemente imaxes de carros de labranza ou para a guerra, ainda que algúns arqueólogos ollan escudos ou máscaras, sendo esta unha das estacións representativas das rochas-panoplia da nosa comunidade autónoma. O conxunto de Pedra Ancha está na beira do Camiño Real que dende Santiago dirixíase a Fisterra a uns 350 metros da fábrica de Ferroatlántica en Dumbría. Existen outras representacións de armas na provincia, como as localizadas nos últimos anos en Carnota, Porto do Son ou Teo, pero coa excepción do conxunto de O Castriño de Conxo (Santiago) as chamadas rochas-panoplia, aquelas que parecen facer unha exhibición dun catálogo de armas diversas, apenas aparecen fóra da provincia de Pontevedra.
Son gravados sobre unha rocha de grandes dimensións con representacións de 2 puñais ou espadas curtas, 3 alabardas e 3 “escutiformes” así como varias cruces de épocas posteriores. O seu principal interese radica na súa localización; posto que é a máis occidental de Galicia ata o momento coñecido. Estes gravados rupestres foron estudados polos arqueólogos Fernando Javier Costas Goberna e os seus colaboradores Pablo Novoa Álvarez e José María Albo Morán, publicando os seus resultados en setembro de 1992.
Como todos os gravados rupestres, para poder apreciar ben os petróglifos a luz solar inflúe moito. Dependendo da hora do día, aprécianse en maior ou menor medida.
Un dos monumentos máis espectaculares da época megalítica compóñeno os dolmens, que son un tipo de monumento funerario. Soen estar formados por grandes lousas de pedra verticais que sosteñen unha horizontal a modo de teito e que recibe o nome de lousa cuberta. A maioría destes monumentos son tumbas colectivas onde se enterraban aos difuntos dos poboados veciños xunto a un discreto enxoval.
No Concello de Dumbría existían tres dolmens importantes, pero dous deles foron destruídos. O que se conserva é coñecido como “Dolmen de Pedra da Arca” ou “Dolmen de Regoelle“, declarado Ben de Interese Cultural (BIC). Ten forma poligonal cun corredor de entrada orientado ao SE. A cuberta ten unhas dimensións de 4,7 x 3,1m.
Segundo un estudo realizado por un equipo alemán, a cuberta foi traída, non se sabe cómo, do lugar de Brandoñas, situado a uns 5,5 km do lugar.
Dos dolmens destruídos, o coñecido como “Dolmen do Lousado” estaba situado na parroquia de Buxantes. Aparece reseñado no libro de “Xeografía Xeral do Reino de Galicia” do ano 1920 e foi destruído no ano 1996 pola prantación de eucaliptos. O outro, o coñecido como e “A Boudañeira”, estaba situado ao sur do lugar do mesmo nome, na parroquia de Olveira. Polos vestixios atopados, pénsase que formaba parte dun santuario relixioso, semellante ao de Stonehenge, en Inglaterra.
Fonte de información: “El ayuntamiento de Dumbría. Historia, tradiciones y costumbres” de Modesto García Quintáns.
Do século VI a.c. ao V d.c. aparece unha cultura coñecida como “castrexa“, froito da fusión das civilizacións autóctonas con outras procedentes do continente europeo. Comeza o cultivo de plantas, principalmente dos cereais, e a domesticación de animais salvaxes.
Os asentamentos urbanos formábanos grupos de familias xerarquizados situados en lugares protexidos e fortificados como os cumios das montañas ou as beiras dos ríos. É así como xorden os castros.
A poboación castrexa de Dumbría semella ser froito da emigración de tribus procedentes das montañas do Cáucaso que, arredor dos séculos VI-V a.c., penetraron na Península Ibérica e remataron o seu periplo no “finisterre“.
O historiador Benito Vicetto, na súa Historia de Galicia do ano 1865, pon en Dumbría o lexendario combate que mantiveron os xefes militares da zona: os Céltigos e os Noerios. Sobre esta loita, Eduardo Pondal fixo un poema.
No termo municipal do Concello de Dumbría abundan os castros, aínda que non se aprecian como os típicos castros restaurados, rehabilitados e visitables.
Destaca principalmente o Castro de Berdeogas, situado a uns 200m da igrexa parroquial. Outros castros reseñables son: o Castro do Logoso (a 400m do Logoso), o Castro do Fragoso (a 1,2km da factoría de Ferroatlática en Dumbría), o Castro de Regoelle (a 200m de Regoelle), o Castro de Olveiroa (a 600m da igrexa parroquial de Olveiroa, os veciños coñéceno como O Castelo), o Castro das Teixoeiras (a 1,4km das Teixoeiras), o Castro de Dumbría (a 50m de Dumbría) e o Castro de Buxantes (en Buxantes).
Existen numerosos topónimos dentro do Concello de Dumbría que fan referencia a poboados castrexos, aínda que non se contemplan vestixios reais no terreo pola falla de estudos arqueolóxicos; como por exemplo: O Castelo, A Croa, a Eira dos Mouros, O Castrillón, O Casteliño, a Casa dos Mouros, O Castro,…
#DumbríaéPatrimonio #DumbríaéTurismo
Os topónimos son os nomes propios dos lugares. No Concello de Dumbría hai tantos como lugares, pero logo de revisar algúns estudos sobre a toponimia, cabe falar dalgúns deles.
Antes de citar algúns dos topónimos do concello é necesario falar da clasificación dos topónimos segundo a súa natureza:
Agrotopónimo: baseado nos nomes das prantas.
Ecotopónimo: baseado nas construccións humanas.
Fitotopónimo: baseado nas actividades agrarias.
Haxiotopónimo: relacionado coa relixión e con diferentes concrecións socioculturais.
Hidrotopónimo: relacionado coa auga.
Litotopónimo: relacionado coa pedra.
Orotopónimo: relacionado co solo e cos diversos accidentes do terreo.
Zootopónimo: baseado nos nomes dos animais.
Antrotopónimo: formado a partires dun antigo nome de persoa.
Etnotopónimo: formado a partir dun antigo etnónimo; é dicir, do nome co que se coñecía unha determinada colectividade ou grupo étnico.
Haxiotopónimo: formdo a partires do nome dun santo.
Xentilicio: formado a partir doutros topónimos.
ALGÚNS TOPÓNIMOS DO CONCELLO DE DUMBRÍA
CASTRO: (Ecotopónimo) deriva da palabra latina CASTRUM que se podería entender como “castelo forte, fortaleza“.
CERNADO: (Agrotopónimo) deriva da palabra latina CINERARE, que se vincula co “queimado, incinerado, reducido a cinzas“.
DUMBRÍA: (Ecotopónimo) deriva da palabra DONOBRIA ou DUMBRIGA, que se relaciona con “outeiro fortificado, altura fortificada, castro“.
ÉZARO: (Hidrotopónimo) deriva da palabra ISARO ou ESAR. O prefixo IS- significa “moverse rápida e violentamente” e é o que lle da nome á corrente fluvial.
FIGUEIROA: (Fitotopónimo) deriva da palabra latina FICARIOLA ou FIGUEYROA e está vencellada á árbore dos figos: a figueira.
OLVEIRA e OLVEIROA: (Fitotopónimo) derivan da palabra latina ULUARIA e está vencellada ao froito da oliveira: a oliva. Os dous pobos teñen a mesma orixe debido á súa proximidade, tan só 3km de distancia entre eles.
REGOELLE: (Antrotopónimo) deriva da palabra latina REGULELLI que se relaciona con “Régulo, rei dun estado pequeno ou ave pequena“.
SALGUEIROS: (Fitotopónimo) deriva da palabra latina SALICARIOS que se vincula coa árbore “salgueiro“.
SANTA UXÍA: (Haxiotopónimo) deriva da palabra latina SANCTA EUGENIA.
Dumbría conmemorou o pasado sábado, 23 de novembro, no Ézaro o centenario do paso de Ruth Matilda Anderson por Galicia.
Ruth Matilda Anderson, etnógrafa e fotógrafa na Hispanic Society of America, viaxou a España e á Costa da Morte fai un século. Esta viaxe levouna a coñecer e fotografar xentes, lugares e oficios do noso concello, conformando así unha importante memoria que chega ata os nosos días.
A xornada serveu para mirar ao no pasado reivindicando o importante papel da muller galega na construción da sociedade que hoxe coñecemos. Unha xornada na que, ao longo de todo o día, diferentes profesionais e a propia veciñanza tomaron o relevo de Ruth Matilda para rememorar a Dumbría do primeiro terzo do século pasado. Participaron:
𝑨𝒍𝒃𝒂 𝑹𝒐𝒅𝒓𝒊́𝒈𝒖𝒆𝒛 Tradutora e editora técnica en Afundación. Integrante do Grupo de Investigación en Tradución e Paratradución (T&P) da Universidade de Vigo. Profesora visitante na Universidade de Kent en Canterbury e na University College Dublin.
𝑨𝒏𝒂 𝑪𝒂𝒃𝒂𝒏𝒂 Profesora titular do Departamento de Historia da USC. Integrante do Grupo de Investigación Histagra e do Centro de Investigación Interuniversitario das Paisaxes Atlánticas Culturais (CISPAC).
𝑷𝒂𝒕𝒓𝒊𝒄𝒌 𝑳𝒆𝒏𝒂𝒈𝒉𝒂𝒏 Doutor en Filosofía. Curador de gravados e fotografías na Hispanic Society of America.
𝑺𝒂𝒏𝒕𝒊𝒂𝒈𝒐 𝑮𝒂𝒓𝒓𝒊𝒅𝒐 (moderador da xornada) Xornalista. Moito do seu traballo xornalístico céntrase na análise e documentación da idiosincrasia da Costa da Morte.
A 𝒗𝒆𝒄𝒊𝒏̃𝒂𝒏𝒛𝒂 conversou no faladoiro sobre a Dumbría dos últimos cen anos.
Máis aló da conmemoración do paso de Ruth Matilda por terras dumbriesas, esta xornada converteuse, coa participación da veciñanza de Dumbría, nunha reivindicación do valor do noso patrimonio inmaterial, das nosas tradicións.
Como primeira acción, o Concello de Dumbría xuntou ás mulleres do Ézaro de hoxe para recrear unha das máis icónicas imaxes da fotógrafa americana no areal do lugar, tirando polos cabos da arte.
Retratou o momento unha nova Ruth Matilda de hoxe, que leva anos inmortalizando a Costa da Morte. Ana García, fotoxornalista de La Voz de Galicia quen reproduciu esta réplica /nova interpretación da imaxe de Anderson.
🎬 Aquí o MAKING OF da nova fotografía da ARTE, 100 anos despois.
📸Imaxes da Xornada Conmemorativa MULLERES, MEMORIA E DIGNIDADE
Cada parroquia do Concello de Dumbría ten unha data adicada ao seu patrón. Namentres, durante os meses estivais é cando se concentra o maior número de celebracións de diversa tipoloxía destacando as festas patronais, o entroido, a festa da familia ou a festa da praia.
CALENDARIO DE FESTAS DO CONCELLO DE DUMBRÍA 2023
XANEIRO
6 DÍA DE REIS
FEBREIRO
19 ENTROIDO DE DUMBRÍA
MARZO
19 SAN XOSÉ en San Crimenzo e Santa Uxía.
ABRIL
6 XOVES SANTO
7 VENRES SANTO
MAIO
1 TRABALLO
17 LETRAS GALEGAS
29 SANTA LUCÍA de Olveira
XUÑO
24 SAN XOÁN en Olveira e Berdeogas
29 SAN PEDRO en Buxantes
XULLO
25 SANTIAGO APÓSTOLO en Olveiroa e Berdeogas
30 FESTA DA FAMILIA en Berdeogas
AGOSTO
5-6 FESTA DA PRAIA no Ézaro
7* SAN MAMEDE en Salgueiros
15 ASUNCIÓN
26-27 O CARME de Dumbría
SETEMBRO
8* VIRXE DAS NEVES de Buxantes
12 SANTA UXÍA
12-13 NOSA SEÑORA DO MAR no Ézaro
OUTUBRO
12 HISPANIDADE
NOVEMBRO
1 DÍA DE TODOS OS SANTOS
11 SAN MARTIÑO en Olveira
29 SAN SADURNIÑO no Ézaro
DECEMBRO
6 CONSTITUCIÓN
8 INMACULADA CONCEPCIÓN
10 SANTA BAIA en Dumbría
13 SANTA LUCÍA en Berdeogas
25 NADAL
*FESTIVO LOCAIS 2023: - 7 Agosto · San Mamede de Salgueiros.
- 8 Setembro · Virxe das Neves de Buxantes.
Un pombal é unha construcción popular para a cría de pinchóns e pombas. O pombal aparece no patrimonio etnográfico galego en menor medida que o hórreo debido ao escaso rendemento que se lle sacaba. A carne de pichón non era moi valorada fronte á doutras aves de corral. Ademais, a pomba era considerada máis un animal a admirar que como alimento.
O esterco que xeraba o pombal era escaso e un número excesivo de pombas podía ser contraproducente para a sembra do campo. Por este motivo, facer grandes pombais de pedra con tellado considerábase máis un símbolo de estatus social e reservábase para as grandes leiras de clases sociais altas e para o pazo galego. Xa o di o refrán “Palomar, capilla y ciprés, pazo es”.
No Concello de Dumbría destacaca o pombal situado no lugar de Berdeogas, a carón da igrexa parroquial, do castro e da carballeira Devesa da Lúa.
É unha fermosa mostra de pombal feita con pezas de cachotería encintadas que fano destacar de maneira especial. Un tellado a unha auga, con tella do país para a cuberta. Ten forma de ferradura o que lle imprime un aspecto distinto, a súa pranta é circular e o corpo cilíndrico.
Unha única porta serve de acceso ao mesmo e, para a entrada das pombas, situáronse preto da cima uns buratiños cadrados. Un beirado sobresae arredor do perímetro, servindo de lugar de pousadoiro das pombas.
